Wyobraźmy sobie substancję tak drobną, że przy każdym kroku wzbija się w powietrze niczym gęsta mgła. Pył, który przenika do każdego zakamarka, przykleja się do skóry, ubrań i sprzętu, tworząc warstwę niemal nieusuwalnego osadu. To właśnie fesz-fesz, jeden z największych koszmarów kierowców startujących w Rajdzie Dakar i wielu innych podróżników przemierzających pustynne tereny. Choć wygląda niepozornie, jest w stanie zatrzymać najpotężniejsze maszyny i uniemożliwić dalszą jazdę. Co sprawia, że jest tak uciążliwy? Skąd się bierze? I czy można się przed nim uchronić? O tym opowiemy w naszym artykule.
Tajemnicza substancja, czyli czym jest fesz-fesz
Fesz-fesz to niezwykle drobny, niemal mączysty pył, który powstaje z wietrzejącej skały gipsowej. Jego konsystencja sprawia, że przy najmniejszym podmuchu powietrza lub ruchu koła unosi się w górę, tworząc niemal nieprzeniknioną chmurę kurzu. W porównaniach często mówi się, że jest drobniejszy nawet od talku, co doskonale oddaje jego charakter.
Na pierwszy rzut oka przypomina zwykły piasek pustynny, ale w rzeczywistości zachowuje się zupełnie inaczej. W odróżnieniu od piasku, który opada stosunkowo szybko, fesz-fesz może wisieć w powietrzu przez długie minuty, znacznie ograniczając widoczność i utrudniając oddychanie. To jeden z powodów, dla których jest tak dużym problemem w wyścigach terenowych – kiedy pierwszy pojazd przejedzie przez taką nawierzchnię, wznieca obłok, który niemal natychmiast otacza wszystkie kolejne maszyny. W ekstremalnych przypadkach kierowcy muszą całkowicie zatrzymać pojazd, by uniknąć niebezpiecznych kolizji.
Co więcej, fesz-fesz jest na tyle lekki, że przedostaje się dosłownie wszędzie. Osadza się na skórze, we włosach, w oczach i w ustach. Nawet przy pełnym zabezpieczeniu, jak szczelne kombinezony i maski, nie sposób uniknąć jego wpływu. Wnika do kabin pojazdów, pokrywa elektronikę i narzędzia, a po kilku dniach zmienia życie na pustyni w prawdziwe wyzwanie.
Jak powstaje fesz-fesz i gdzie można go spotkać
Fesz-fesz to wynik długotrwałej erozji skał gipsowych i innych miękkich minerałów, które pod wpływem wiatru i ekstremalnych warunków klimatycznych ulegają stopniowemu rozpadowi. Proces ten trwa tysiące lat, a jego efektem jest pył o niespotykanej drobności. Powstaje głównie w regionach o suchym klimacie, gdzie brakuje roślinności stabilizującej powierzchnię gleby.
Najczęściej spotkać go można w pustynnych rejonach Afryki Północnej, na Półwyspie Arabskim, a także w Ameryce Południowej, zwłaszcza na trasach Rajdu Dakar. Jest to jedna z najbardziej uciążliwych nawierzchni dla kierowców, ponieważ w przeciwieństwie do klasycznych piasków wydmowych nie daje żadnego oparcia dla kół. Samochody i motocykle dosłownie zapadają się w niego, tracąc przyczepność i zmuszając kierowców do wycofania się lub poszukiwania alternatywnych tras.
Fesz-fesz jest też szczególnie zdradliwy, ponieważ jego warstwa potrafi maskować prawdziwy teren. Na pierwszy rzut oka może wydawać się, że droga jest równa, ale w rzeczywistości pod powierzchnią mogą kryć się dziury, kamienie i inne przeszkody, które mogą być śmiertelnie niebezpieczne dla pojazdów poruszających się z dużą prędkością.
Co ciekawe, zjawisko to nie występuje wyłącznie na pustyniach. Podobne pyłowe formacje można znaleźć w niektórych regionach Ameryki Północnej, a nawet w Europie, gdzie gleby lessowe ulegają erozji w podobny sposób. Jednak to właśnie na pustynnych szlakach fesz-fesz ukazuje swoje najtrudniejsze oblicze, zamieniając nawet najnowocześniejsze rajdówki w bezużyteczne maszyny tonące w chmurze pyłu.
Trudności, jakie niesie ze sobą fesz-fesz w ekstremalnych warunkach
Fesz-fesz jest jednym z najbardziej wymagających wyzwań, z jakimi muszą mierzyć się kierowcy, motocykliści i cała obsługa rajdowa. W warunkach ekstremalnych może stanowić barierę trudniejszą do pokonania niż tradycyjne wydmy czy skaliste szlaki. Główne problemy związane z tą nawierzchnią obejmują:
- Brak przyczepności – pył jest tak drobny, że koła pojazdów nie mają na czym się oprzeć, co powoduje, że nawet najpotężniejsze maszyny grzęzną w miejscu.
- Niska widoczność – kiedy pojazdy wjeżdżają w obszar pokryty fesz-feszem, wzniecają gęste chmury kurzu, które mogą utrzymywać się w powietrzu przez długie minuty. Widoczność w takich warunkach często spada do zera, co zmusza kierowców do zatrzymania się lub jazdy na ślepo.
- Wdychanie pyłu – nawet przy użyciu masek i specjalnych filtrów fesz-fesz dostaje się do dróg oddechowych, powodując kaszel, podrażnienia, a w skrajnych przypadkach nawet problemy z oddychaniem.
- Uszkodzenia mechaniczne – pył przenika do silników, filtrów powietrza i układów chłodzenia, prowadząc do przyspieszonego zużycia części, a czasem nawet do awarii pojazdu.
- Utrudniona orientacja w terenie – warstwa fesz-feszu może zakrywać nierówności, dziury i inne przeszkody, które stanowią zagrożenie dla pojazdów i ich załóg.
Jednym z największych problemów związanych z fesz-feszem jest to, że w przeciwieństwie do zwykłego piasku czy żwiru, nie można go łatwo ominąć. Jego obecność w niektórych regionach jest tak rozległa, że uczestnicy rajdów muszą nauczyć się z nim walczyć, zamiast próbować go unikać.
Czy można się ochronić przed fesz-feszem?
Choć całkowite uniknięcie kontaktu z fesz-feszem w warunkach pustynnych jest niemal niemożliwe, istnieją sposoby, które mogą pomóc zminimalizować jego wpływ na pojazdy i ludzi. Oto kilka kluczowych metod:
- Specjalne filtry powietrza – stosowanie wzmocnionych filtrów w pojazdach pomaga zapobiegać przedostawaniu się pyłu do silnika i innych kluczowych układów mechanicznych.
- Szczelne kombinezony i gogle – kierowcy i członkowie zespołów technicznych często korzystają ze specjalnej odzieży ochronnej, aby ograniczyć kontakt skóry i oczu z drobnym pyłem.
- Regulacja ciśnienia w oponach – obniżenie ciśnienia może pomóc pojazdom lepiej radzić sobie z trudną nawierzchnią, zwiększając powierzchnię styku opon z podłożem.
- Unikanie jazdy w tumanach kurzu – w miarę możliwości kierowcy starają się zachowywać odpowiednie odstępy, aby nie znaleźć się w chmurze fesz-feszu wznieconej przez inny pojazd.
- Regularne czyszczenie sprzętu – codzienne wydmuchiwanie pyłu z filtrów, wnętrza pojazdu i odzieży pomaga ograniczyć jego wpływ na wydajność i komfort jazdy.
Niektóre zespoły rajdowe eksperymentują także z nowoczesnymi technologiami, takimi jak powłoki antyadhezyjne na karoseriach pojazdów, które mogą zmniejszyć przywieranie fesz-feszu. Jednak nawet najlepsze rozwiązania techniczne nie są w stanie całkowicie wyeliminować tego problemu. Dlatego kluczowym elementem walki z fesz-feszem pozostaje odpowiednie przygotowanie fizyczne, mechaniczne i mentalne, które pozwala zawodnikom przetrwać w tych niezwykle trudnych warunkach.
Dla wielu kierowców fesz-fesz jest synonimem udręki i największego wyzwania podczas rajdu, ale jednocześnie stanowi element, który nadaje pustynnym wyścigom ich unikalny, ekstremalny charakter. To substancja, która testuje granice wytrzymałości zarówno ludzi, jak i maszyn, zmuszając wszystkich uczestników do wykazania się sprytem, cierpliwością i determinacją.
